Het ziet eruit alsof een sportvisser beet heeft aan twee dobbers tegelijk. Maar wetenschapper Baudewijn Odé hengelt niet naar vissen, hij hengelt naar het geluid van vissen.

Hij heeft zojuist twee hydrofoons, oftewel onderwatermicrofoons, in het water van de Waal laten zakken. In zijn linkerhand houdt hij een recordertje.

‘Om vissen te horen moet je hier niet overdag gaan staan, dan houden ze zich gedeisd. ’s Avonds heb je meer kans om wat op te vangen.’ zegt Odé.

Het maken van geluiden doen ze voornamelijk met de zwemblaas, de blaas waarmee ze ook kunnen drijven op een bepaalde hoogte. Daar zitten spieren omheen en die kunnen op die blaas trommelen.

Maar er zijn ook vissen die iets doen met de harde onderdelen, dus met hun graten of hun vinnen.

 

Geluiden ‘horen’ ze via sensorische haarcellen, waarbij het inwendige binnenoor de hogere frequenties registreert en het zogeheten zijlijn-systeem de lagere.

Die zijlijn loopt van de kieuw tot de staart en is soms duidelijk te zien.

Dat bepaalde vissoorten communiceren via geluiden weten we al een tijdje. Maar met welke geluiden ze wat bedoelen, daar weten we nog maar weinig van. Odé hoopt hier met zijn onderzoek meer over te weten te komen.

Veel van dit soort onderzoeken vinden plaats in laboratoria. Baudewijn Odé gaat liever andersom te werk. ‘Ik ga eerst luisteren en dan zoek ik in de wetenschappelijke literatuur wat ik heb gehoord. Is dat al beschreven?

Met een groepje vrijwilligers van de RAVON, een kennisorganisatie voor reptielen, amfibieën en vissen, deed hij eerder onderzoek naar het geluid van de kwabaal.

Dat is een zeldzame kabeljauwachtige zoetwatervis, die alleen in de Vinkeveense plassen en op een paar plekken langs de IJssel voor komt.

Odé: ‘Wij gebruiken nu kwabaalgeluid om te achterhalen waar de alen precies zitten. De kwabaal is een verborgen levende vis die slecht te vangen is en ondanks alle moderne technieken moeilijk te vinden. Laat staan dat je weet hoeveel beesten er zijn.

Met geluid kun je de stand van de vis redelijk goed inventariseren. Met het opvangen van geluid kun je dus echt kennis vergaren die een wetenschappelijk nut heeft.’

 

Rivieren zijn ooit ontstaan om water af te voeren. Nu zijn het ook waterwegen waarover wij onze goederen vervoeren. De motor van zo’n passerend binnenvaartschip veroorzaakt een oorverdovend lawaai onder water, waar geluid vijf keer zo ver draagt als boven water.

Dat dit stress veroorzaakt bij vissen staat intussen wel vast. Ook deze dieren zijn sensibeler dan wij dachten.

Mensen zeggen vaak dat vissen zo lekker rustgevend is, waardoor hun stress verdwijnt. Misschien is dit een idee voor diervriendelijker vissen, je kunt lekker aan de waterkant blijven zitten.

 

Doe alleen geen haak aan je hengel, maar een klein onderwatermicrofoontje.

En ga eens rustig luisteren naar wat die vissen elkaar te vertellen hebben.